प्रकृतिले खाद्य सामग्रीलाई पनि माटोमुनि लुकाएर सुर

रोचक कुरा के छ भने जराबाट विकसित भएका यी फलको बीउ रोप्दा सुरुमा गानो भएर पछि बोटको रुप नलिई सुरुवातमै बोटबाट जीवनचक्र सुरु हुन्छ । बिरुवा विकसित भएपछि प्रकाशको संश्लेषणको मद्दतले खाद्य पदार्थ बनाउँछ ।

यी बिरुवाले आकारको निम्ति सञ्चय गरेका कन्दमूललाई मानिसले उपभोग गर्छन् । जमिनमुनि फलेका खानयोग्य फलमध्ये कतिपय विषाक्त गुण भएका पनि हुन्छन् । अनौठो लाग्ने कन्दमूल प्रशोधन नभई वा जानकारी नभई खान हुँदैन ।

कुन तरकारी खाँदा के फाइदा ?

प्याज

प्याज सबैभन्दा बढी खपत र दैनिक उपभोग हुने माटोमुनि फल्ने खानेकुरा हो । तरकारी पकाउने मुख्य सामग्रीको रूपमा प्याजको प्रयोग हुन्छ । अधिकांशलाई प्याज विना खाना पकाउन पनि जाँगर लाग्दैन ।

काँचै होस् वा पाकेको प्याज सहितको तरकारीको स्वादमा बेग्लै मज्जा छ । मासुमा त प्याज विना पकवानको मिठास खल्लो हुन्छ । स्वाद मात्र होइन, यसमा औषधीय गुण भरिपूर्ण हुन्छ । प्राचीनकालदेखि नै यसलाई औषधी र खाद्य पदार्थ दुवैको रूपमा प्रयोग गर्दै आइएको छ ।

क्षित स्थान दिएको छ । यसो हुनुको कारण यी विशेष तरकारीको पौष्टिकता, स्वास्थ्य लाभ र औषधीय गुण हुन् । अदुवा, चुकन्दर, प्याज र सक्खरखण्ड जमिनमुनि उब्जिने केही यस्ता तरकारी हुन्, जसको दैनिक सेवनले शरीरलाई तन्दुरुस्त राख्छ । साथै रोगसँग लड्ने तागत पनि दिन्छ ।

जमिनमुनि किन फल्छन् यी फल ?

जति पनि जमिनमुनि फल्ने फल छन् । ती फल बोटबिरुवाले आफ्नो आहारका लागि आवश्यक खाद्य पदार्थ लिएर बाँकी भएको भाग जरामुनि सञ्चय गरेर राखेको हुन्छ ।

कतिपय बिरुवामा सो जरा विकसित भएर ठूलो आकारको गानो भएर बसेको हुन्छ । कतिपय भने काण्ड नै विकसित भएर गानो बनेर बसेको हुन्छ । जस्तै, अदुवा काण्ड विकसित भएर गानो बनेको हुन्छ । जराले गानोको रुपमा लिने तरकारीहरु लसुन, प्याज, सक्खरखण्ड हुन् ।

आयुर्वेद अनुसार प्याजमा डिटोक्सको गुण हुन्छ । दैनिक खाएमा शरीरमा भएको विषाक्त पदार्थलाई हटाउँछ । मासुको मात्रा जति प्याज हाल्नुको वैज्ञानिक कारण छ । यसमा र्कोसेटिन तत्वले पाचनरस बढी उत्पादन गरी मासुमा भएको चिल्लो, बोसोलाई पचाउन, सोस्न र चपाउन प्याजले सहयोग गर्छ । प्याजमा फाइबर, भिटामिन ए, सी र एन्टिअक्सिडेन्ट प्रशस्त मात्रामा पाइन्छ ।

एन्टिअक्सिडेन्टका यौगिकहरू नै हुन्, जसले हाम्रा कोषिकाहरूलाई कुनै किसिमको क्षतिबाट जोगाउन सक्छ । दैनिक सय ग्राम काँचो प्याज खाने हो भने टाइप २ मधुमेह भएका व्यक्तिको रगतमा चिनीको मात्रा नियन्त्रणमा ल्याउँछ ।

प्याजमा शक्तिशाली क्यान्सर प्रतिरोधी गुण हुन्छ । यसमा पाइने एन्टिअक्सिडेन्टले क्यान्सरको कोषिकालाई क्षति गर्छ । कोलोन र प्रोस्टेटको क्यान्सरमा यसको प्रभाव राम्रो देखिएको छ । यसको बाह्य प्रयोग पनि हुन्छ । यसमा हुने एन्टी फंगल गुणले छालामा फंगल संक्रमण कम गराउन मद्दत गर्छ ।

प्याजले अनिद्राको समस्या कम हुन्छ । रातमा यो खाएमा मस्तिष्कको गतिविधिलाई सुस्त पारेर निद्रा लगाउँछ । प्याज काट्दा सलफर बन्ने तत्वले काट्दा आँखा पोल्ने गर्छ ।

कसरी खाने ?

प्राय: सबै तरकारीमा प्याज हाल्न सकिन्छ । सलादमा पनि यसको प्रयोग हुन्छ । भातसँग काँचो पनि खान सकिन्छ ।

लसुन

प्याज जस्तै लसुन पनि भान्छामा नछुट्ने समाग्री हो । स्वादसँगै यसमा खनिज, भिटामिन बी–६ र भिटामिन सी जस्तै पौष्टिक तत्व प्रशस्त मात्रामा पाइन्छ ।

आयुर्वेदमा लसुनका औषधीय गुणहरूको वर्णन गरिएको छ। यसमा पाइने विशेषयौगिक एलिसिनले रक्तचाप, कोलेस्टेरोल र ट्राइग्लिसराइड्स नियन्त्रणमा रहन्छ । यसले मुटुको स्वास्थ्यमा पनि सुधार गर्छ । लसुन खाँदा हाम्रो रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बलियो हुन्छ । यसले सामान्य रुघाखोकीबाट पनि राहत दिन्छ ।

आयुर्वेदका अनुसार प्याजमा कामोत्तेजक गुण हुन्छ । जसले इरेक्सन समय सुधार्न मद्दत गर्छ ।

कसरी खाने ?

लसुनलाई सुप, सस वा कुनै पनि परिकारमा मिसाएर खान सकिन्छ । यसलाई काँचो पोलेर खाएमा पेट सम्बन्धी समस्यामा राहत मिल्छ ।

गाँजर

जमिनमुनि फल्ने अर्को फल हो  गाँजर । आयुर्वेदमा यसलाई गर्जर भनिन्छ । जुन साग वर्ग अर्थात् सिधै नपकाई खान मिल्छ ।

भिटामिन के, प्रोटिन, सोडियम, कार्बोहाइड्रेट, भिटामिन बी सिक्स, बिटा केराटिन र फाइबर जस्तो पोषक तत्व हुन्छ । आयुर्वेदमा गाँजरको प्रयोग नेत्ररोगमा गरिन्छ । त्यस्तै, खाना नपच्ने, पेट दुख्ने र इरिटेबल बाउल सिन्ड्रोम, ज्वरो आउने, जीउ पोल्ने र जुका पर्ने समस्यामा गाँजरको सेवन लाभदायक मानिन्छ । यसले कलेजोलाई स्वस्थ राख्न मद्दत गर्छ ।

कसरी खाने ?

यसलाई तरकारीमा मिसाएर पकाउन सकिन्छ । यसको जुस बनाएर वा त्यत्तिकै खान पनि सकिन्छ । आजभोलि यसको हलुवा बनाएर खाने चलन छ । पायल्स रोग छ भने गाँजर पकाएर त्यसमा घिउ र अनारको रस मिसाएर खाएमा पायल्स निको हुने आयुर्वेदमा उल्लेख छ ।

सक्खर खण्ड

सक्खर खण्ड हेर्दा आलु जस्तो देखिने स्वादमा गुलियो हुने स्वादिष्ट पौष्टिक कन्दमूल हो । जमिनमुनि फल्ने सक्खर खण्डमा फाइबर, भिटामिन सी र भिटामिन ए प्रशस्त मात्रामा पाइन्छ । यसमा बिटा–क्यारोटिन, क्लोरोजेनिक एसिड र एन्थोसायनिन्स सहित धेरै एन्टिअक्सिडेन्ट छन् ।

साइन्स डाइरेक्टमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार सक्खरखण्डको रस ४ ग्राम १२ हप्तासम्म दैनिक पिउने हो भने मधुमेहका बिरामीको रगतमा चिनीको मात्रा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ । प्रचुर मात्रामा भिटामिन ए पाइने हुँदा यसले हाम्रो रोगप्रतिरोधात्मक क्षमतालाई बलियो बनाउने, आँखाको ज्योति पनि कायम रहने र छालाको स्वास्थ्य पनि राम्रो रहन्छ ।

कसरी खाने ?

यसलाई उमालेर वा भुटेर गर्न सकिन्छ । स्यान्डविच बनाएर खान सकिन्छ । सलादमा मिसाएर पनि खान सकिन्छ ।

अदुवा

अदुवा एक चिनियाँ बिरुवा हो । जुन बेसार प्रजातिको परिवारमा पर्छ । अदुवामा एन्टिअक्सिडेन्ट प्रशस्त हुन्छ । यसमा जिंजरोल नामक विशेष यौगिक पनि हुन्छ, जसले गर्भवती महिलालाई वाकवाकी लागेमा अदुवा खानु फाइदाजनक हुन्छ ।

त्यस्तै, दुखाइ र कुनै अंग सुन्निएमा राहत दिन्छ । अदुवाको महिनावारीको दुखाइमा पनि राहत दिन्छ र ओस्टियोआर्थराइटिसमा पनि राहत दिन्छ ।

कसरी खाने ?

अदुवा चिया, सुप र विशेष स्वादका लागि तरकारीहरूमा पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

चुकन्दर

माटोमुनि फल्ने चुकन्दर पौष्टिक रुपले भरिपूर्ण तरकारी हो । यसमा फाइबर, फोलेट र खनिज प्रचुर मात्रामा पाइन्छ । चुकन्दरमा प्रचुर मात्रामा पनि नाइट्रेट हुन्छ । यी यौगिकहरूले रक्तधमनीलहरूलाई आराम दिन्छ । चुकन्दर खाँदा रक्तचाप नियन्त्रणमा रहन्छ र मुटुको स्वास्थ्यमा पनि सुधार हुन्छ ।

नेसनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार चुकन्दर खाँदा शारीरिक गतिविधिमा सुधार गर्ने र मस्तिष्कमा रगतको प्रवाहलाई पनि सुधार गरी मानसिक स्वास्थ्य राम्रो बनाउँछ ।

चुकन्दरमा क्यान्सर प्रतिरोधी गुण हुन्छ । यदि कसैलाई पहिले नै क्यान्सर छ भने यसको वृद्धिको गति कम गर्न सकिन्छ ।

कसरी खाने ?

चुकन्दरको रसको अचार बनाउन सकिन्छ । यसलाई उमालेर वा भुटेर पनि खान सकिन्छ । यसको सलाद पनि आजभोलि चर्चित बन्दै गइरहेको छ ।

मुला

अधिकांशको खानासँगै राखिने सलादमा सबैभन्दा बढी पातलो पारेर काटेको मुला नै हुन्छ । यसले खानाको स्वाद बढ्छ । मुलालाई खानासँग खाँदा खानामा हुने कार्बोहाइड्रेट र क्यालोरी कम हुन्छ, जबकि यसमा पर्याप्त मात्रामा फाइबर र भिटामिन सी हुन्छ । यसले खाना पचाउन पनि मद्दत गर्छ ।

यसमा एन्टिफङ्गल गुण, एन्टीफल्मेटरी र एन्टिअक्सिडेन्ट गुण हुन्छ । यसको सेवनले सबै प्रकारका फंगल इन्फेक्सनबाट जोगाउने र घाउ चोट छिटो निको पार्ने गुण हुन्छ ।

कसरी खाने ?

मुलालाई सलाद बनाएर वा सुकाएर सिन्की बनाएर बनाउन सकिन्छ । सुकाएर भन्दा ताजा मुला नै स्वास्थ्यका लागि फाइदाजनक हुन्छ ।