• सामान्य र पीडारहित प्रसूति

सामान्य प्रसूतिमा गर्भधारणको नौ महिना लागिसकेपछि गर्भवती महिलालाई सुत्केरी हुने सम्भावित डेट दिइएको हुन्छ । उक्त मितिभन्दा एक हप्ताअघि या पछि प्रसव प्रक्रिया सुरु हुन्छ । सुरुलाई ‘लेटेन्ट फेज अफ लेबर’ भनिन्छ, जुन एक–दुई दिन रहन्छ । यस्तो बेला पीडा बिस्तारै हुन्छ तर बढी पीडा हुन थाल्यो, योनिबाट पानी बग्न थाल्यो भने वास्तविक प्रसवपीडा सुरु भएको मानिन्छ । यस्तो बेला पाठेघरको मुख बिस्तारै खुल्दै जाने र बच्चाको टाउको बिस्तारै तलतिर झर्दै आउनुपर्ने हुन्छ । पाठेघरको मुख चार सेन्टिमिटर खुलेपछि सक्रिय प्रसव सुरु हुन्छ । यही अवधिलाई पीडारहित बनाउने काम गरिन्छ ।  यस्तो बेला प्रसव प्रक्रिया त जारी रहन्छ तर पीडादायी क्षणलाई आमाले बिर्सन्छिन् । त्यो पलमा आमाले संसारमा अवतरण गर्न लागेको सन्तानको प्रतीक्षा गर्दै आनन्द अनुभूति गर्न सक्छिन् । प्रसूतिको यो प्रक्रियामा आमाले आनन्दको अनुभूति गर्न सकून् भनेर पीडारहित डेलिभरी सुरु गरिएको हो ।

• कसरी गराइन्छ पीडारहित प्रसूति ?

पाठेघरको मुख चार घर अर्थात् चार सेन्टिमिटर खुलिसकेपछि ढाडमा एउटा इन्जेक्सन दिइन्छ, जसबाट क्याथेटर हालिन्छ । त्यो क्याथेटरबाट एनेस्थेसियोलोजिस्टले दुखाइ कम गर्ने औषधि राख्छन् । यो विधिलाई ‘एपिड्युरल एनेस्थेसिया’ भनिन्छ । क्याथेटर लिएरै बाथरुम जान, यताउति हिँड्न सकिन्छ । दुखाई कम गर्ने औषधि दिँदा निश्चित समयसम्म पीडा महसुस हुँदैन । पुनः पीडा हुन थालेपछि औषधि पुनःथपिन्छ ।

• आमा र बच्चालाई हानि गर्छ कि गर्दैन ? 

पेनलेस डेलिभरीमा आमा र बच्चालाई कुनै हानि हुँदैन । नदुख्ने औषधि राखेपछि ‘एनेस्थेसियोलोजिस्ट’हरूले लगातार निगरानी गरिरहेका हुन्छन् । खुट्टामा चेतना कत्तिको छ ? खुट्टा चलेको छ कि छैन ? रक्तचाप र मुटुको चाल कति छ ? बिरामी हिँडेको वा पिसाब फेरेको छ कि छैन ? आदि कुरामा निगरानी गरी उनीहरूले औषधिको डोज घटाउने, बढाउनेजस्ता कुरा तय गर्छन् । यो बेला स्त्रीरोग विशेषज्ञहरूले पनि समानान्तर रूपमा निगरानी गरिरहेका हुन्छन् ।

पाठेघरको मुख १० सेन्टिमिटर खुलेपछि बच्चाको टाउको देखिन थालेको हुन्छ । त्यसो हुनेबित्तिकै क्याथेटरबाट दिइने औषधि बन्द गर्नुपर्ने हुन्छ । अनि बल्ल बिरामीलाई पीडा महसुस हुन्छ ।

त्यसपछि बच्चा निकाल्ने प्रक्रिया सुरु हुन्छ । बिरामीका पति अथवा परिवारलाई प्रसूति कक्षमै राखिन्छ । अनि, बिरामीलाई प्रोत्साहन गर्दै बल गर्न लगाइन्छ । यो प्रक्रिया दुई घण्टा जति चल्न सक्छ । दुई घण्टा जतिमा पनि बच्चा निस्केन, बच्चामा केही असहज अवस्था आयो भने अन्य साधन लगाएर बच्चा निकालिन्छ ।

बच्चा जन्मेपछि साल निकाल्न पनि बिरामीको सहयोग चाहिन्छ । साल निस्केपछि सबै ठिक छ भने एक घन्टा प्रसूति कक्षमै राखिन्छ । त्यो एक घण्टामा रगत नआओस्, पिसाब गर्न गाह्रो नहोस् भनेर हेरविचार गरिन्छ । यसरी दोस्रो चरणको प्रसव व्यथा सुरु भएपछि प्रसूति कक्षमा २ देखि ३ घण्टासम्म राख्ने गरिन्छ । त्यसपछि शिशुसहित वार्डमा पठाइन्छ ।