तर, यो एक जटिल र संवेदनशिल क्षण पनि हो । खासगरी पहिलो पटक आमा बन्दै हुनुहुन्छ भने धेरै कुरामा ध्यान दिनुपर्ने हुन्छ । गर्भमा हुर्कदै गरेको बच्चाको शारीरिक र मानसिक विकास कसरी हुन्छ ? त्यसका लागि आफुले के कस्ता सावधानी अपनाउनुपर्छ ? मनन गर्नुपर्छ ।
पहिलो कुरा
पहिलो त कुन उमेरमा सन्तानको योजना बनाउने वा गर्भधारण गर्ने ? थाहा हुनुपर्छ । सबैभन्दा राम्रो २५ देखि ३० वर्षको उमेरमा एउटी महिला आमा बन्नका लागि सबैभन्दा बढी योग्य मानिन्छ ।
यसबेला महिलाको डिम्बको गुणस्तर राम्रो हुन्छ, जसले स्वस्थ बच्चा जन्म दिन सकिन्छ । त्यस्तै प्रसूतिको समयमा जटिलता आउने जोखिम पनि कम हुन्छ ।
गर्भधारणपछि आफुलाई मानसिक र शारीरिक रुपमा स्वस्थ राख्न जरुरी छ ।
दोस्रो कुरा
गर्भधानपछि आफ्नो स्वास्थ्य अवस्थाबारे चिकित्सकसँग छलफल गर्नुपर्छ । यसमा आफ्नो पारिवारिक इतिहासदेखि अहिले कुनै रोग छ वा छैन भन्ने कुरा गरेर त्यसैको आधारमा के कस्ता सर्तकता अपनाउने भन्ने टुंगो गर्न सकिन्छ ।
जस्तो कसैलाई वंशानुगत रोग छ वा छैन, उच्च रक्तचाप, मधुमेह छ वा छैन, क्यान्सर, एचआइभी जस्ता समस्या छ वा छैन ? यसबारे स्पष्टसँग छलफल गर्नुपर्छ ।
यदि आफुलाई कुनै दीर्घरोग छ वा कुनै स्वास्थ्य समस्या छ भने त्यस्तो अवस्थामा गर्भको बच्चालाई हानि हुन्छ वा हुँदैन, प्रसूतिका क्रममा समस्या हुन्छ वा हुँदैन ? चिकित्सकसँग राम्ररी बुझ्नुपर्छ ।
गर्भावस्थामा के कस्ता शारीरिक परिवर्तन आउँछ ? यसबारे चिकित्सकसँग परामर्श लिनु उत्तम हुन्छ । पारिवारिक इतिहास, जोखिम कारक, स्वास्थ्य अवस्था, जीवनशैली आदिमा छलफल गरेर चिकित्सकले आफ्नो लागि सही परामर्श दिन सक्छन् ।
तेस्रो कुरा
सबै ठाउँमा चिकित्सक उपलब्ध वा अनुकुल नहुन सक्छन् । तर, अहिले इन्टरनेटको जमाना छ । इन्टरनेटबाट विभिन्न सामाग्री फेला पार्न सकिन्छ, जसले गर्भधानपछि अपनाउनुपर्ने सावधानीबारे जानकारी दिएको हुन्छ । युट्युबमा वा विभिन्न मिडियामा प्रसूतिरोग विशेषज्ञले दिएको सुझाव, अन्र्तवार्ता पढ्न उचित हुन्छ ।
यससँगै आफुलाई पायक पर्ने ठाउँमा कुन स्वास्थ्य चौकी वा अस्पताल छ ? जानकारी राख्नुपर्छ । एम्बुलेन्स सेवाको सम्पर्क नम्बर लिनुपर्छ । संभव भएसम्म चिकित्सकको सम्पर्क नम्बर लिनुपर्छ र आवश्यक परेको बेला फोनबाटै परामर्श लिनुपर्छ ।
चौथो कुरा
अरु बेला जस्तै दिनचर्या नियमित राख्ने । हल्का काम गर्ने, सक्रिय रहने, समयमा खाने, विश्राम गर्ने ।
त्यस्तो कुनै असहज नभएसम्म सामान्य दिनचर्या अपनाउने । तर, धेरै सुतिरहने, गह्रौं भार उचाल्ने, धेरै लामो यात्रा गर्ने जस्ता कुरामा सजग रहनुपर्छ ।
पाँचौ कुरा
खानपान पनि महत्वपूर्ण हुन्छ, यसबेला । खासगरी सन्तुलित, सुपाच्य खानेकुरा खानुपर्छ । फलफूल, हरियो सागपात, सलाद खानु उत्तम हो । त्यससँगै नियमित खाना खानुपर्छ ।
आमाको खानाले गर्भको बच्चामा समेत प्रभाव पार्ने भएकाले सोही अनुसार पोषिलो र सहज रुपमा पचाउन सकिने खानेकुरा रोज्नुपर्छ । खानेकुरा खाँदा एकदमै आरमले, स्वाद लिएर खानुपर्छ ।
छैठौं कुरा
सकेसम्म ८ घण्टाको गहिरो निद्रा लिनुपर्छ । सुत्ने र उठ्ने तालिका नियमित गर्नुपर्छ ।
सातौ कुरा
गर्भावस्थामा शरीरलाई सक्रिय राख्नुपर्छ । हल्का व्यायाम गर्ने, हिँडडुल गर्ने बानी राम्रो हो । गर्भावस्थाको पहिलो र अन्तिम तीन महिना भने धेरै व्यायाम गर्नु हुँदैन । अरुबेला चिकित्सक र योग प्रशिक्षकको सुझावमा व्यायाम वा योग गर्नु राम्रो हो ।
ध्यान, प्राणायम जस्ता विधि यसबेला एकदमै प्रभावकारी हुन्छ । यसले मनलाई शान्त, स्थिर राख्न सहयोग गर्छ । आमाको मानसिक स्वास्थ्यले गर्भको बच्चामा पनि प्रभाव पार्छ, त्यसैले खुसी र आनन्दित हुने उपाय खोज्नुपर्छ ।
आठौं कुरा
यसबेला साथीभाई, परिवारका सदस्यसँग रमाइलो गफ गर्ने । फिल्म हेर्ने, गीत सुन्ने । राम्रो राम्रो पुस्तक पढ्ने । दिक्दारी, वेचैनी जस्तो विकार भाव आउन नदिने ।
नवौं कुरा
चुरोट, रक्सी आदि खानै हुन्न । जथाभावी औषधि खान हुन्न । कुनै समस्या भएमा चिकित्सकको परामर्शमा मात्र औषधि खानुपर्छ ।
(डा. सुवेदी भेरी अस्पताल नेपालगन्जमा प्रसूति तथा स्त्रीरोग वरिष्ठ कन्सल्टेन्टको रुपम कार्यरत हुनुहुन्छ)
