एजेन्सीः मानिसको मस्तिष्क लगातार साँघुरिंदै अर्थात् खुम्चिँदै गएको छ । मस्तिष्कको आकार घटिरहेको छ । यसको कारक तत्वचाहिं जलवायु परिवर्तन हो । जलवायु परिवर्तनको दर बढ्दै जाँदा मानिसको मस्तिष्कको आकार झनै घट्दै जाने निष्कर्ष शोधकर्ताहरुले निकालेका छन् ।
क्यालिफोर्नियास्थित नेचरल हिस्ट्री म्युजियमका वैज्ञानिक जेफ मोर्गन स्टिबलले बदलिंदो जलवायु परिवर्तनबाट सिर्जित तनावलाई मानिसले कसरी खपिरहेको छ र जलवायु परिवर्तनसँग मानिसको मस्तिष्क कसरी अनुकूलित भएको छ भन्ने कुराको अध्ययन गर्नु भएको हो । उक्त शोधको रिपोर्ट ब्रेन, बिहेवियर एण्ड इभोल्यूसन जर्नलमा प्रकाशित भएको छ ।
शोधकर्ताका अनुसार जसरी अहिले विश्वभर जलवायुमा परिवर्तन आइरहेको छ र तापमानमा वृद्धि भैरहेको छ यस्तोमा मानिसको मस्तिष्कमा पर्ने जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई बुझ्न सहज छैन । यद्यपि अध्ययनबाट के पुष्टि भएको छ भने जलवायु परिवर्तनसँगै मानिसको मस्तिष्क खुम्चिँदै गएको छ र सानो भैरहेको छ । यसले मानिसको व्यवहारमा पनि असर परिरहेको छ ।
अध्ययनका क्रममा मोर्गनले नमूनाको रुपमा २ सय ९८ वटा मानव मस्तिष्कको आकारको नापजाँच अध्ययन गर्नु भएको थियो । जुन मानिसका मस्तिष्कका पुरानो जिवाश्महरु थिए । ती मस्तिष्कका विभिन्न ३७३ वटा मापन लिइएको थियो । मस्तिष्कका नमूनाहरुमा ५० हजार वर्ष पुरानादेखि नयाँसम्मका रहेका छन् ।
शोधकर्ताले यस अवधिको विश्वव्यापी तापमान, आद्रता तथा वर्षाको आँकडाको पनि अध्ययन गरेका थिए । त्यसक्रममा के देखियो भने जब जलवायुमा परिवर्तन आएर गर्मी बढ्दछ तब मानिसको दिमागको औसत आकार घट्न थाल्दछ । जबकि चिसो मौसममाचाहिं मस्तिष्कको आकार बढ्दछ ।
जेफका अनुसार कतिपय प्रजातिका जीवहरुको मस्तिष्कको आकार भने पछिल्ला केही लाख वर्षयता बढिरहेको छ । मानिसको हकमा भने त्यसको उल्टो भएको छ । अध्ययनका क्रममा जेफले मस्तिष्कका नमूनाहरुलाई १०० वर्ष, पाँच हजार वर्ष, १० हजार वर्ष र १५ हजार तथा त्योभन्दा बढीको वर्गमा बाँडेका थिए । यसबाट उनले चारवटा अलग अलग समयको अलगत अलग मौसमको हिसाब गर्दै त्यसको हिसाबले मस्तिष्कको आकारको विश्लेषण गरे ।
मौसमजन्य तथ्यांकहरु युरोपियन प्रोजेक्ट फर आइस कोरिंग इन अन्टार्कटिका डोम सीबाट लिइएको थियो । यो परियोजनाले ८ लाख वर्ष पहिलेसम्मको पृथ्वीको सतहको तापक्रमको रेकर्ड राख्दछ । पछिल्लो ५० हजार वर्ष ग्लेसियल मेक्सिमम भनिने अवधि थियो । जसका कारण पृथ्वीको औसत तापमान चिसो रह्यो । त्यसपछि आएको होलोसिन अर्थात् आधुनिक मानिसको संसारमा तापमान बढ्न सुरु गर्यो ।
होलोसिनको सुरुआत अर्थात् करिब १२ जार वर्षअघिदेखि अहिलेसम्म मानिसको मस्तिष्कको आकारमा १०.७ प्रतिशतले कमी आएको अध्ययनले देखाएको छ । शोधकर्ता जेफका अनुसार अन्तिम ग्लेसियल मेक्सिमम १७ हजार वर्ष अघिदेखिबाट सुरु भएको थियो । त्यसपछि चाहिं तापक्रम लगातार बढिरहेको छ र मौसम पनि परिवर्तन भैरहेको छ । यसका कारण मानिसको मस्तिष्क पनि सानो हुँदै गएको छ ।
मानिसको मस्तिष्क साँघुरिने प्रक्रिया पछिल्लो पाँच देखि १७ हजार वर्षको बीचमा सबैभन्दा तीव्र बनेको शोधकर्ताको भनाइ छ । यसको प्रमुख कारण चाहिं विश्वमा बढिरहेको तापमान हो । विश्व उष्णीकरणको दर निरन्तर बढिरहेको छ । लामो समयमा यसको असर मानिसको दिमागमा पर्नेछ र मस्तिष्कको आकार अझै सानो हुनेछ । मस्तिष्कको आकार घट्नुको असर मानिसको शरीरमा तथा व्यवहारमा पनि पर्ने पक्का छ । तर त्यसबाट कस्तो असर पर्दछ भन्ने कुरा चाहिं थप अध्ययनको विषय नै रहेको छ ।
जेफका अनुसार ‘मेरो अध्ययनले के पुष्टि गरेको छ भने तापमान बढ्नु, मौसम बदलिनु तथा जलवायु परिवर्तनका कारण मानिसको मस्तिष्कमा संकुचन आइरहेको छ र आकार घटिरहेको छ । भविष्यमा यसले अझै खतरनाक अवस्था पैदा गर्नेवाला छ ।’
