समयभन्दा पहिले कपाल सेतो हुनुमा जेनेटिक्सको भूमिका हुन्छ, तर केही भिटामिन र मिनरल्सको कमीले यो प्रक्रियालाई तीव्र बनाउन सक्छ। त्यसैले सन्तुलित आहारले यसलाई धेरै हदसम्म रोक्न सकिन्छ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, विश्वमा हरेक वर्ष लाखौँ मानिसहरूलाई समयभन्दा पहिले सेतो कपालको समस्या हुन्छ। नेशनल इन्स्टिट्युट अफ हेल्थका अनुसार, विश्वका २५% भन्दा बढी मानिसहरूको कपाल समयभन्दा पहिले सेतो हुन्छ।
कपाल कालो रहनका लागि मेलानिन नामक पिग्मेन्ट आवश्यक हुन्छ। यदि शरीरमा भिटामिन बी१२, डी, बी७, बी५, कपर, जिङ्क र आइरनको कमी भयो भने मेलानोसाइट्स (मेलानिन बनाउने कोषहरू) कमजोर हुन्छन् र कपाल सेतो हुन थाल्छन्।
- समयभन्दा पहिले कपाल सेतो हुनुको अर्थ
यदि २० वा ३० वर्षको उमेरमा कपालको वास्तविक रङ अर्थात् कालो रङ हराउन थाल्छ भने यसलाई प्रीमेच्योर ग्रेइङ भनिन्छ। कपालको कालो रङ मेलानिन नामक पिग्मेन्टको कारणले हुन्छ, जुन हेयर फोलिकल्समा बन्छ। उमेर बढ्दै जाँदा मेलानिन बन्न कम हुन्छ र कपाल सेतो हुन थाल्छ। यदि कम उमेरमा नै यस्तो भइरहेको छ भने, यो शरीरमा कुनै गडबडी वा कमीको सङ्केत हुन सक्छ।
कपाल सेतो हुनुको मुख्य कारण जेनेटिक्स हो। यसको अर्थ यदि कसैका आमाबुवाको कपाल चाँडै सेतो भएको छ भने, त्यो व्यक्तिलाई प्रीमेच्योर ग्रेइङको जोखिम बढी हुन्छ। यसका अतिरिक्त तनाव, धूम्रपान र प्रदूषण पनि कारण हुन सक्छन्।
यसमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पोषणको कमी हो। भिटामिन बी१२, डी, बी९, बी७, बी५, आइरन, कपर, जिङ्क र क्याल्सियमको कमीले मेलानोसाइट्स कमजोर हुन सक्छन्।
आजकलका बालबालिका र युवाहरूको आहारमा फास्ट फुड धेरै हुने भएकाले यी कमीहरू सामान्य भएका छन्। समग्रमा, यो एक बहु-कारक समस्या हो, तर सन्तुलित आहारले धेरै हदसम्म फरक पार्छ।
- भिटामिन बी१२ को कमीले के असर गर्छ ?
भिटामिन बी१२ ले हाम्रो डीएनए बनाउन र रातो रक्तकोषहरूको उत्पादनमा मद्दत गर्छ। यसको कमीले हेयर फोलिकल्सलाई आवश्यक अक्सिजन र पोषक तत्वहरू मिल्दैन, जसका कारण मेलानिन कम बन्छ। त्यसैले कपाल सेतो हुन थाल्छ।
शाकाहारी वा भिगन मानिसहरूमा यो कमी अक्सर देख्न पाइन्छ, किनभने बी१२ सामान्यतया जनावरजन्य उत्पादनहरूमा पाइन्छ। यसको कमी हुँदा मानिसहरूलाई अक्सर थकान महसुस हुन्छ वा छिट्टै कुराहरू बिर्सन थाल्छन्।
भिटामिन बी१२ सामान्यतया जनावरजन्य उत्पादनहरूमा पाइन्छ। त्यसैले अण्डा, दूध, चीज, माछा र फोर्टिफाइड अनाजहरू खानुहोस्। डाक्टरको सल्लाहमा सप्लिमेन्टहरू पनि लिन सकिन्छ।
- भिटामिन डीको कमीले कपाललाई कसरी असर गर्छ ?
भिटामिन डी हेयर फोलिकल्सको स्वास्थ्यका लागि आवश्यक छ। यसको कमीले मेलानिन उत्पादनमा असर गर्छ र कपाल समयभन्दा पहिले सेतो हुन सक्छ। सूर्यको प्रकाशबाट प्राप्त हुने यो भिटामिन आजकलको इन्डोर जीवनशैलीका कारण धेरै कम भइरहेको छ।
डा. सन्दीप अरोराका अनुसार, यदि तपाईंको छाला सुक्खा छ वा हड्डीहरू कमजोर भइरहेका छन् भने भिटामिन डी को कमी हुन सक्छ। यसलाई पूरा गर्न हरेक दिन १५-२० मिनेट सूर्यको प्रकाशमा बिताउनुहोस्।
भिटामिन डी का लागि माछा, अण्डा र फोर्टिफाइड दूध लिनुहोस्। डाक्टरसँग परामर्श गरेर यसका लागि आवश्यक सप्लिमेन्टहरू पनि लिन सकिन्छ।
- भिटामिन बी ७ र बी ५ कपालका लागि किन आवश्यक छन् ?
भिटामिन बी७ अर्थात् बायोटिनले कपालको वृद्धि र शक्ति बढाउँछ, जबकि बी५ ले फोलिकल्सलाई पोषण दिन्छ र यिनलाई सेतो हुनबाट रोक्छ। यिनको कमीले पहिले कपाल पातलो र निर्जीव हुन्छन्। त्यसपछि सेतो हुन थाल्छन्। यसका लागि नट्स, सीड्स, होल ग्रेन, सबै दालहरू र अण्डा खानुहोस्। यिनीहरूले कपाललाई मात्र स्वस्थ राख्दैनन्, तर छालालाई पनि चम्किलो राख्छन्।
- कपर, जिङ्क र आइरनको कमीले कपाललाई कसरी असर गर्छ?
कपरले मेलानिन उत्पादनमा मद्दत गर्छ, जिङ्कले टिस्युहरूलाई मर्मत गर्छ र कपाललाई स्वस्थ बनाउँछ। आइरनले कपालसम्म अक्सिजन पुर्याउँछ। त्यसैले यिनको कमी हुँदा कपाल चाँडै सेतो हुन्छन्। प्रीमेच्योर ग्रेइङ भएका मानिसहरूमा अक्सर आइरन, कपर र क्याल्सियमको कमी हुन्छ।
यिनको पूर्तिका लागि हरियो पात भएका सागसब्जी, नट्स, सीड्स र गेडागुडी खानुपर्छ। यी मिनरल्सले कपाललाई मात्र सुरक्षित गर्दैनन्, तर शरीरलाई पनि बलियो बनाउँछन्।
- प्रीमेच्योर ग्रेइङका के लक्षणहरू छन्?
प्रीमेच्योर ग्रेइङका लक्षणहरू सुरुमा धेरै हल्का हुन्छन्, कहिलेकाहीँ एक-दुईवटा सेतो कपाल देखिन सक्छन्। यदि यो पोषक तत्त्वको कमीले भइरहेको छ भने यसका साथ थकान, कपाल झर्ने, छालामा सुख्खापन वा नङमा परिवर्तन देखिन सक्छन्।
प्रीमेच्योर ग्रेइङका लक्षणहरू
• कपाल पातलो र कमजोर भइरहेका छन्।
• कपाल धेरै बिस्तारै बढिरहेका छन्।
• छाला सुक्खा र निर्जीव देखिँदैछ।
• नङ कमजोर भइरहेका छन्, भाँचिरहेका छन्।
• तनाव बढिरहेको छ।
• निद्रा पूरा भइरहेको छैन।
• टाउकोको छाला सुक्खा महसुस हुन्छ।
• शरीरमा ऊर्जा कम महसुस हुन्छ।
• अक्सर थकान रहन्छ।
• केही कपाल सेतो देखिँदैछ।
• दाह्रीको रङमा परिवर्तन देखिँदैछ।
- प्रीमेच्योर ग्रेइङको उपचार के हो ?
सेतो कपाललाई पूर्ण रूपमा उल्टाउन सकिँदैन, तर पोषक तत्त्वको कमीलाई पूरा गरेर यसको गति कम गर्न सकिन्छ। पहिले रगत परीक्षणबाट कमी जाँच गराउनुहोस्। यदि पोषक तत्त्वको कमी छ भने, डाक्टरको सल्लाहमा आवश्यक सप्लिमेन्टहरू लिनुहोस्। आहार योजनामा आवश्यक परिवर्तन गर्नुहोस्। धेरैजसो अवस्थामा जीवनशैलीमा परिवर्तन गर्दा सुधार हुन्छ। यसका लागि स्वस्थ आहार, तनाव व्यवस्थापन र धूम्रपान त्याग्नु आवश्यक छ। यदि कारण जेनेटिक हो भने, अलिकति गाह्रो हुन्छ।
भोजनमा भिटामिन र मिनरल्सले भरिपूर्ण खानाहरू समावेश गर्नुहोस्। हरेक दिन अण्डा, दूध, नट्स, हरियो तरकारी र फलफूल खानुहोस्।
यदि तपाईंलाई पोषक तत्त्वको कमी छ भनेर थाहा छ भने पनि डाक्टरको सल्लाह बिना सप्लिमेन्टहरू लिनु हुँदैन। यिनको अत्यधिक सेवनले पनि नोक्सान हुन सक्छ।
हरेक दिन ७-८ घण्टाको पर्याप्त निद्रा लिनुहोस् । तनाव व्यवस्थापन गर्न योग, ध्यान गर्नुहोस्। आइरन, कपर, भिटामिन बी१२ र प्रोटिनले भरिपूर्ण आहार लिनुहोस्। जङ्क फुड र धूम्रपानबाट बच्नुहोस्, किनभने यिनले मेलानिन बन्नबाट रोक्छन्।
सेतो भइरहेका कपाल कुनै रोग वा पोषणको कमीको सङ्केत पनि हुन सक्छ। त्यसैले बेवास्ता गर्दा प्रीमेच्योर ग्रेइङका अतिरिक्त एनीमिया, थाइरोइड वा प्रतिरक्षा प्रणालीका समस्याहरू हुन सक्छन्।
यदि उपचार गरिएन भने कपाल झर्ने वा छालाका समस्याहरू बढ्न सक्छन्। त्यसैले लक्षण देखिनासाथ डाक्टरसँग भेट्नुहोस्।
यदि हामी सतर्क रह्यौँ भने कपाल सेतो हुने गतिलाई कम गर्न सजिलो हुन्छ। स्वस्थ खानेकुरा र तनाव व्यवस्थापन जस्ता साना-साना बानीहरूले ठुलो समस्याबाट बच्न सकिन्छ।
समयभन्दा पहिले कपाल सेतो हुनुलाई रोक्न वा यसको गति कम गर्नका लागि सन्तुलित आहार र स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनु महत्त्वपूर्ण हुन्छ। यहाँ केही सुझावहरू दिएका छन्:
के खाने:
• भिटामिन बी१२: अण्डा, दूध, पनिर, माछा, फोर्टिफाइड अनाज (कर्नफ्लेक्स आदि)।
• भिटामिन डी: माछा, अण्डा, फोर्टिफाइड दूध, सूर्यको प्रकाश।
• भिटामिन बी७ (बायोटिन) र बी५: नट्स, गेडागुडी, होल ग्रेन, दाल, अण्डा।
• कपर, जिङ्क, आइरन: हरियो पातदार सागसब्जी, नट्स, गेडागुडी, बीन्स।
• प्रोटिन: अण्डा, मासु, दाल, दूधजन्य उत्पादन।
• फलफूल र तरकारीहरू: सबै प्रकारका ताजा फलफूल र तरकारीहरू जसले एन्टिअक्सिडेन्ट प्रदान गर्छन्।
• पानी: प्रशस्त मात्रामा पानी पिउने।
के नखाने:
• जङ्क फुड: प्रशोधित र उच्च चिल्लो पदार्थयुक्त खानाहरू।
• धूम्रपान र मदिरा: यी दुवैले मेलानिन उत्पादनमा नकारात्मक असर पार्छन् ।
दैनिक भास्कर
