शरीरमा पानीको अनगिन्ती कार्यहरू हुन्छन् । यसले शरीरको तापक्रम नियन्त्रण गर्न मद्दत गर्छ । यसले पिसाब र पसिनाको माध्यमबाट शरीरबाट फोहोर पदार्थहरू बाहिर निकाल्न पनि मद्दत गर्छ । यति मात्र होइन, यसले हाम्रो खाना पचाउन पनि ठूलो भूमिका खेल्छ । पानीले हाम्रो शरीरका अंगहरू र तन्तुहरूलाई ओसिलो राखेर जोगाउँछ । यसबाहेक, पानीको शरीरमा अन्य केही कामहरू पनि छन् । जस्तै :

• शरीरको ७० प्रतिशत हिस्सा पानी हो ।

• शरीरमा ३७ खर्ब कोशिकाहरू छन् । यसमध्ये हरेकमा पानी हुन्छ ।

• बिना पानी कुनै पनि कोशिकाले काम गर्न सक्दैन ।

• पानी बिना रगतले शरीरमा अक्सिजन पुर्‍याउन सक्दैन ।

• पानीले शरीरको तापक्रमलाई नियन्त्रण गर्छ ।

• पानीले र्‍याल बनाउन र पाचन प्रक्रियालाई सही राख्ने काम गर्छ ।

• पानीले कोशिकाको म्युकस मेम्ब्रेनलाई ओसिलो राख्छ ।

• पानीले शरीरको फोहोर पदार्थलाई बाहिर निकाल्छ ।

• पानीले हड्डीको जोर्नीलाई काम गर्न मद्दत गर्छ ।

• हर्मोन र न्युरोट्रान्समिटर बनाउन मद्दत गर्छ ।

• मस्तिष्क र ढाडको हड्डीलाई स-साना चोटबाट बचाउँछ ।

शरीरको हरेक भागमा पानी हुन्छ

स्वस्थ व्यक्तिको शरीरमा लगभग ६०-७०% पानी हुन्छ, जबकि नवजात शिशुहरूमा यो लगभग ७५-८०% हुन्छ । पानी शरीरको सबै भागमा हुन्छ, तर केही अङ्गहरूमा यसको मात्रा बढी हुन्छ । मस्तिष्क र कलेजोमा सबैभन्दा धेरै पानी हुन्छ भने हड्डी र दाँतमा सबैभन्दा कम पानी हुन्छ ।

• मस्तिष्क – ८०-८५%

• मिर्गौला – ८०-८५%

• मुटु – ७५-८०%

• फोक्सो – ७५-८०%

• मांसपेशी – ७०-७५%

• कलेजो – ७०-७५%

• छाला – ७०-७५%

• रगत – ५०%

• हड्डी – २०-२५%

• दाँत – ८-१०%

स्रोत : मेडिकल न्युज टुडे

डिहाइड्रेसनको कारण

प्रायः व्यस्त जीवनशैली वा पानी पिउने बानीको कमीका कारण मानिसहरू दिनभरि पर्याप्त पानी पिउन सक्दैनन् । अत्यधिक गर्मी, ज्वरो, बान्ता, पखाला, वा कडा शारीरिक गतिविधिले शरीरमा अत्यधिक पसिना र इलेक्ट्रोलाइट्सको कमी हुन्छ ।

यदि समयमै क्षतिपूर्ति दिइएन भने, डिहाइड्रेसन हुन सक्छ । यसबाहेक कलेजो रोग, मधुमेहजस्ता रोग, केही औषधिको सेवन, अत्यधिक क्याफिन वा मदिरा पिउने जस्ता बानीले पनि शरीरमा पानीको कमी निम्त्याउन सक्छ ।

डिहाइड्रेसनका लक्षणहरू

शरीरमा पानीको कमीको मात्राअनुसार डिहाइड्रेसनका लक्षणहरू हल्कादेखि गम्भीरसम्म हुन सक्छन् । सबैभन्दा सामान्य लक्षणहरूमा बारम्बार तिर्खा लाग्ने, मुख सुख्खा हुने, थोरै मात्रामा पिसाब लाग्ने र गाढा पहेँलो पिसाब लाग्ने समावेश छन् ।

यसका साथै थकान, चक्कर लाग्ने, चिडचिडापन र दिसा गर्न समस्या जस्ता लक्षणहरू पनि देखा पर्न सक्छन् । केही गम्भीर लक्षणहरूमा मुटुको धड्कन र श्वास बढ्नु, छाला सुख्खा हुनु, आँखा गडिनु, कम रक्तचाप हुनु, र कहिलेकाहीँ बेहोस हुनु पनि समावेश छ ।

डिहाइड्रेसनको उपचार

डिहाइड्रेसनको उपचार यसको गम्भीरतामा निर्भर गर्दछ । हल्का वा मध्यम डिहाइड्रेसन सामान्यतया घरमै उपचार गर्न सकिन्छ, जसमा पर्याप्त पानी पिउने र ओरल रिहाइड्रेसन सोल्युसन (ओआरएस) लिने समावेश छ । ओआरएसमा पानी, नुन र ग्लुकोजको सन्तुलित मिश्रण हुन्छ, जसले शरीरमा कमी भएको इलेक्ट्रोलाइट्सलाई पुनःपूर्ति गर्छ ।

प्रश्न- डिहाइड्रेसन भएमा कहिले डाक्टरकहाँ जानुपर्छ?

उत्तर- यो डिहाइड्रेसन कति गम्भीर छ भन्ने कुरामा निर्भर गर्दछ । जब कुनै व्यक्ति धेरै सुस्त हुन्छ, बेहोस हुन लागेको महसुस गर्छ, उसको धड्कन वा श्वासप्रश्वास धेरै छिटो हुन्छ, यस्तो अवस्थामा डाक्टरलाई भेट्नु महत्त्वपूर्ण हुन्छ । शिशुहरू र साना बच्चाहरूमा डिहाइड्रेसन चाँडै गम्भीर हुन सक्छ, त्यसैले लक्षणहरूमा तुरुन्तै ध्यान दिनुहोस् ।

प्रश्न: गर्मीमा कुन खानेकुराले पानी प्रदान गर्छ?

उत्तर- यसमा मुख्यतया खरबुजा, काँक्रो, आँप, सुन्तला आदि जस्ता फलफूलहरू पर्छन् । साथै तरकारीहरूमा पालुङ्गोजस्ता अन्य पातदार तरकारीहरू, लौका आदि फाइदाजनक हुन्छन् । यसबाहेक, कागती पानी, नरिवल पानी, मोही, सत्तुको सरबत र ताजा फलफूलको जुस जस्ता पेय पदार्थहरूले पनि हाइड्रेटेड राख्न मद्दत गर्छन् ।

प्रश्न- पानी पिउने सही तरिका के हो?

उत्तर: पानी कहिल्यै पनि एकै घुट्कीमा पिउनु हुँदैन, बरु बिस्तारै पिउनुपर्छ । यसका कारण, मुखमा पाइने इन्जाइमहरू पनि पेटमा पुग्छन्, जसले पाचन प्रक्रियामा सुधार ल्याउँछ । बिहान खाली पेटमा पानी पिउनु फाइदाजनक हुन्छ । खाना खानुभन्दा लगभग एक घण्टा अगाडि वा पछि पानी पिउनु पर्छ ।