क्यान्सर रोकथाममा हामीले सबैभन्दा धेरै ध्यान दिन जरुरी छ । क्यान्सर लाग्नै नदिन सुर्तीजन्य पदार्थको बिक्रीमा न्यूनीकरणका उपाय कडाइका साथ लागू गर्नुपर्छ । खोपबाट जोगाउन सकिने क्यान्सरका लागि एचपीभी खोप, हेपाटाइटिस ‘बी’ लाई सुदृढ गर्नुपर्छ । पछिल्लो समय नेपाल सरकारले सुरु गरेको एपीभी खोप अभियान एकदम स्वागतयोग्य छ । विशेषगरी वायु प्रदूषण कम गर्न उचित उपाय अपनाउन जरुरी देखिन्छ । खाद्यान्नको गुणस्तर, अनुगमन, विषादीका परिमाण परीक्षण नियमित गरिनु अपरिहार्य छ । क्यान्सरको प्रारम्भिक चरणमा पहिचान भएमा र आवश्यक उपचारद्वारा पूर्ण रूपमा निको हुन्छ । त्यसकारण समाजमा विद्यमान क्यान्सर रोगप्रतिको नकारात्मक डरलाई हटाउन सचेतना र सही सूचनाको प्रवाह आजको प्रमुख आवश्यकता हो ।

क्यान्सरको उपचारले पछिल्लो दशक संसारमा निकै ठूलो फड्को लिएको छ । आधुनिक उपचार शैलीले कुनै बेला ‘मृत्युदण्ड’ का रूपमा रहेको क्यान्सर अहिले एक निर्मूल हुने दीर्घकालीन रोगका रूपमा परिवर्तन गरेको छ । क्यान्सरको उपचारका विभिन्न प्रविधि छन्, जुन सबैजसो नेपालमा उपलब्ध छन् । क्यान्सरका उपचार प्रविधिमा अपरेसन विधि, रेडियोथेरापी, औषधिबाट हुने उपचार जस्तैः किमोथेरापी, हारमोनल थेरापी, तारगेटेड थेरापी र इम्युनोथेरापी नेपालमै उपलब्ध छन् । क्यान्सर उपचारमा प्यालेटिभ केयरको पनि ठूलो भूमिका हुन्छ, जुन सेवा पनि नेपालमा उपलब्ध छ ।

अहिले समयमै क्यान्सरसम्बन्धी विशेषज्ञ डाक्टरको कमी देखिन्छ । क्यान्सरको पहिचानमा जरुरी डायग्नोस्टिक सेवाहरू जस्तैः प्याथोलोजी सेवालाई सुदृढ गर्न आवश्यक छ । क्यान्सरको उपचार थोरै केन्द्रमा हुने कारण धेरैजसो बिरामी आफ्नो घर महिनौं छोडेर उपचारका लागि बस्नुपर्ने बाध्यता छ । त्यस्तै पेट स्क्यान सरकारीस्तरमा नहुनु, रगतसम्बन्धी क्यान्सरमा अपरिहार्य बोनम्यारो ट्रान्सप्लान्ट सिभिल अस्पतालमा मात्र हुनुले धेरै बिरामीले लामो पालो पर्खिनुपर्ने बाध्यता छ । क्यान्सर उपचारमा एकदमै जरुरी इम्युनोहिस्टो केमिस्ट्री एवं नेक्स जिन सिक्वेन्सिङ (एनजीएस) जस्ता डायग्नोस्टिक परीक्षण अझै पनि पूर्ण रूपमा नेपालमा उपलब्ध छैन । यसको सुधारमा सरकारले ध्यान दिन जरुरी देखिन्छ ।

क्यान्सर उपचारका लागि आवश्यक चिकित्सक (मेडिकल अंकोलोजिस्ट, रेडिएसन अंकोलोजिस्ट, हेमाटोलोजिस्ट, सर्जिकल अंकोलोजिस्ट, प्यालेटिभ केयर फिजिसियन, अंकोलोजी नर्स, मेडिकल फिजिस्ट, रेडिएसन टेक्नोलोजिस्टजस्ता दक्ष जनशक्ति निर्माणको पनि प्रमुख आवश्यकता देखिन्छ । देशको हरेक भागको नागरिकले सहज क्यान्सर उपचार पाउन यो अपरिहार्य छ ।

क्यान्सर उपचार सरकारका नीति एवं पहल सराहनीय छन् तर त्यसमा सुधार पनि आवश्यक छ । क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने धेरैजसो औषधि नेपालमा उपलब्ध छन् तर उपलब्ध गराउने प्रक्रिया अझै जटिल देखिन्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) ले क्यान्सरका लागि अपरिहार्य औषधिको प्रयोग अनुमति सहज गराउन सरकारी पहल एकदम जरुरी छ । थोरै रेडिएसन मेसिनका कारण सरकारी अस्पतालमा रेडिएसनका लागि महिनौं कुर्नुपर्ने बिरामीको बाध्यता छ ।

क्यान्सरको औषधि उत्पादन स्वदेशमा प्रवर्द्धन गर्न पनि निकै आवश्यक देखिन्छ । हालको अवस्थामा केही खाने चक्की मात्र नेपालमा उत्पादन हुन्छ भने अरू सबैजसो सुई, औषधि विशेष गरी भारत वा बंगलादेशबाट आयात हुन्छ । क्यान्सरको उपचार एक संवेदनशील पाटो भएकाले यसमा प्रयोग हुने औषधिको गुणस्तर मापन नियमित रूपमा हुनुपर्छ । रेडियोथेरापी मेसिनको अवस्थामा पनि हाम्रो देश अझै डब्लूएचओ मापदण्डभन्दा धेरै तल छ । रेडिएसन थेरापी क्यान्सर उपचारको अभिन्न अंग हो । यो सुविधा अहिले प्रमुख रूपमा राजधानी एवं केही ठूला सहरमा मात्र उपलब्ध छ । सरकारले यसबारे ध्यान दिन निकै आवश्यक देखिन्छ ।

त्यस्तै प्यालेटिभ केयर क्यान्सरका बिरामीलाई सहज बनाउने उपचार प्रविधि एवं औषधिहरू सबै ठाउँमा पुग्न सकेको छैन । उपचारको अभावका कारण धेरै बिरामी क्यान्सरको अन्तिम समयमा आफ्नो घरमा जान पाएका छैनन् र घर जाने बिरामीले सहज उपचार पाएका छैनन् । त्यसकारण प्यालेटिभ सेवालाई बढाउन आवश्यक पहल गरिनुपर्छ ।

क्यान्सरको उपचार एक खर्चिलो उपचार हो । यसका लागि नेपाल सरकारले धेरै राहतको पहल गरेको छ । जस्तैः क्यान्सर उपचारको एक लाखको सुविधा एवं मासिक उपचार खर्च स्वास्थ्य बिमा कार्यान्वयनका कारण गरिब बिरामीलाई थोरै भए पनि आर्थिक राहत पुगेको छ । तर अधिकांश गरिबीको रेखामुनि भएका नेपालीका लागि आवश्यक पहल गर्न सरकारी अस्पतालमा क्यान्सर उपचार सेवा विस्तार गर्नुपर्छ ।

अहिले हामी क्यान्सर उपचारको रोचक एवम् आशावादी समयमा छौं । विश्वभरि क्यान्सर रोगको प्रकोप बढे पनि क्यान्सर उपचारमा भएका ठूला एवं अकल्पनीय विकासले यो रोगमाथिको विजय झन्–झन् बढ्दो छ । नेपालमा पनि हामी यस्ता विश्वस्तरीय उपचार दिन सक्षम छौं । सरकारको क्यान्सर नीतिमा सुधार, क्यान्सर उपचारका नवीनतम प्रविधिको स्वदेशमै विकास एवं जनचेतनामा सुधार गरेमा क्यान्सर रोगसम्बन्धी मृत्युदर घटाउन सक्छौं । स्वास्थ्य पूर्वाधारमा निरन्तर लगानी, प्रारम्भिक रोगको पहिचान गर्न सुदृढ स्वास्थ्य सेवा अनि देशअनुरूप नवीन उपचारको विकास गरे हामी सबैले क्यान्सर रोगलाई मिलेर जित्न सक्छौं ।