किड्नी प्रत्यारोपण भनेको एक शल्यक्रिया हो, जसमा आफ्नै किड्नीले काम गर्न छोडेको व्यक्तिलाई स्वस्थ किड्नीलाई दाता बाट किड्नी लिएर प्रत्यारोपण गरिन्छ। स्वस्थ किड्नी दाता जीवित व्यक्ति (आफ्नो परिवार वा साथी) वा मृत व्यक्ति हुन सक्छ । किड्नी प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने संकेतहरू किड्नी प्रत्यारोपणको आवश्यकता बिशेष गरि अन्तिम चरणको मिर्गौलाको रोग (End-Stage Renal Disease – ESRD) भएका बिरामीहरूलाई पर्छ।
मिर्गौला फेल हुने र प्रत्यारोपणको अवस्थामा पुग्न सक्ने सामान्य कारणहरु:
१. दिर्घकालीन मिर्गौला रोग (CKD): प्राय: मधुमेह, उच्च रक्तचाप, वा ग्लोमेरुलोनेफ्राइटिसका कारणले मिर्गौला फेल हुनु ।
२. पोलिसिस्टिक मिर्गौला रोग: मिर्गौलामा पानीका फोका जस्तो थुप्रै सिस्टहरू बन्ने रोगले मिर्गौला फेल हुनु ।
३. तीव्र मिर्गौला क्षति (Acute Kidney Injury): कुनै मिर्गौला रोग लागे पछि मिर्गौलाले पूर्णरुपमा काम गर्न छोड्नु ।
४. जन्मजात मिर्गौला समस्याहरू: जन्मदेखि नै भएका समस्याहरु वा असामान्यताहरू जसले मिर्गौलाको कार्यमा असर पुर्याउँछन्।
५ मधुमेह: विशेष गरी मधुमेहजन्य नेफ्रोप्याथी भएको अवस्थामा।
किड्नी प्रत्यारोपण गर्नको लागि आवश्यकताहरु:
यसलाई बिशेष गरि ४ भागमा बिभाजन गरिएको छ।
१ मूल्यांकन र उपयुक्तता:
मिर्गौला क्षमताको मुल्यांकन: बिरामीको सम्पूर्ण स्वास्थ्य, मिर्गौलाको अवस्था र शल्यक्रिया गर्न सकिने कि नसकिने भन्ने अवस्थाको जाँच पश्चात मात्र प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ ।
मिर्गौला दाताको जाँच: दाताको रगतको समूह, मानव ल्युकोसाइट एन्टिजेन (HLA) र क्रसम्याचिङ परीक्षणहरू गरेर मिल्दो दाता मिलाउने ताकी प्रत्यारोपण पछिको समस्याहरु कम हुन् ।
२.प्रत्यारोपण भन्दा आगाडीको प्रक्रिया:
- प्रतिरोधी प्रणाली दबाउने उपचार (इम्युनोसप्रेसिभ थेरापी): मिर्गौला प्रत्यारोपणपछि मिर्गौलाको rejection रोक्न बिरामीको प्रतिरक्षा प्रणालीलाई दबाउने औषधिहरुको प्रयोग गर्ने।
- मनोसामाजिक मूल्यांकन: बिरामीको भावनात्मक र सामाजिक सहयोगको मूल्यांकन गर्ने ।
३. प्रत्यारोपणपछि हेरचाह:
- नियमित अनुगमन: मिर्गौलाको अवस्था, इम्युनो सप्रेसिभ औषधिको प्रभाव, र समग्र स्वास्थ्यको निरन्तर निगरानी गर्नुपर्छ ।
- जीवनशैली परिवर्तन: आहारमा ध्यान दिने र बाँकी रहेका स्वास्थ्य समस्याहरू (जस्तै मधुमेह वा उच्च रक्तचाप) को व्यवस्थापन गर्नुपर्छ।
- जटिलताको व्यवस्थापन: शल्यक्रियापछि हुन सक्ने जटिलता वा नयाँ किड्नीले कसरी काम गरिराखेको छ निएमित निगरानी गर्नुपर्छ।
४. सर्जन टोली:
- कुशल सर्जनहरू, नेफ्रोलोजिस्टहरू, नर्सहरू, र प्रत्यारोपण समन्वयकर्ताहरूको अनुभवी टोली सफल प्रत्यारोपणको लागि आवश्यक छ । किड्नी प्रत्यारोपण मिर्गौला फेल भएको बिरामीहरूको जीवन बचाउने प्रक्रिया हो, त्यसैले यसको सफल प्रत्यारोपणको लागि सावधानी र तयारी आवश्यक हुन्छ।
( मिर्गौला रोग विशेषज्ञ डा. पारश श्रेष्ठ नेपालगन्जस्थित लाइफलाइन हस्पिटलमा कार्यरत छन् । )
