के तपाईंका हड्डीहरू बिनाकारण दुखिरहेका छन् ? के तपाईं हालसालै कुनै विशेष कारणबिना नै थकाइ महसुस गर्दै हुनुहुन्छ ? के तपाईं डाइबिटीजका लागि नियमित मेटफर्मिन खाँदै हुनुहुन्छ ? यस्तो छ भने तपाईंको शरीरमा केही पोषण तत्वहरूको कमी हुन सक्छ ।
ऊर्जा बढाउनेदेखि लिएर मस्तिष्कका कोषकाहरूलाई राम्रोसँग काम गर्न लगाउनेसम्म, पोषण तत्वहरूले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । विशेषगरी, भिटामिनहरू स्वास्थ्यका लागि अत्यावश्यक हुन्छन् ।
नियमित रूपमा निश्चित भिटामिनहरू खानु स्वास्थ्यका लागि महत्वपूर्ण छ । यदि तपाईंलाई बिना कारण हड्डी दुख्नेदेखि हात र खुट्टामा पोल्नेजस्ता समस्याहरू छन् वा नियमित मेटफर्मिन खानुहुन्छ भने भिटामिन बी १२ को कमी हुन सक्छ । यसको कमीले तपाईंको स्वास्थ्यलाई पनि जोखिममा पार्न सक्छ ।
भिटामिन बी १२ वा कोबालामिनलेन शरीरमा रातो रक्तकोष र डीएनए निर्माणको लागि आवश्यक भिटामिन हो । यो केन्द्रीय स्नायु (मस्तिष्क र मेरुदण्ड) बनाउनका लागि महत्वपूर्ण हुन्छ । स्वस्थ छाला, कपाल र नङका लागि पनि यो आवश्यक छ ।
शरीरले भिटामिन बी १२ उत्पादन नगर्ने भएकाले यसलाई पूरक आहार वा भिटामिन बी १२ युक्त खानेकुरा खाएर प्राप्त गर्न सकिन्छ । मासुजन्य वस्तुमा मात्र धेरै भिटामिन बी १२ पाइने भएकाले शाकाहारी व्यक्तिमा यसको कमी धेरै नै पाइन्छ ।
यो भिटामिन हाम्रो शरीरमा ४ वर्षसम्म भण्डारण हुने भएकाले भिटामिन बी १२ स्रोत भएका खानेकुराहरू आहारमा समावेश गरेर कमीबाट बच्न सकिन्छ ।
दैनिक उपभोग गर्नुपर्ने परिमाणलाई सिफारिस आहार भत्ता (आरडीए) भनिन्छ । १८ वर्ष वा सोभन्दा माथिका व्यक्तिहरूका लागि आरडीए दैनिक २.४ माइक्रोग्राम हो भने गर्भवती अवस्था र स्तनपान गराइरहेकाहरूमा यो बढ्छ ।
बच्चाहरूमा आरडीए उमेर अनुसार फरक हुन्छ । वृद्ध वृद्धाहरूमा भिटामिन बी १२ को स्तर कायम राख्न दैनिक २५–१०० माइक्रोग्राम आवश्यक पर्छ । यदि यो भन्दा धेरै लिएमा यसको मात्रा शरीरमा बढी हुन्छ । तर, यो पानीमा घुल्ने भएकाले, शरीरमा बढी भएमा पिसाबमार्फत बाहिर जान्छ ।
त्यस्तै, पर्याप्त मात्रामा भिटामिन बी १२ नलिनुले यसको कमी हुन सक्छ । यदि शरीरमा भिटामिनको मात्रा दैनिक आवश्यकताभन्दा पर्याप्त नभएमा, यसले कमीको समस्या निम्त्याउन सक्छ ।
अमेरिकी स्वास्थ्य संस्थानका अनुसार, शरीरमा २०० पिकोग्राम प्रति मिलिलिटरभन्दा कम भिटामिन बी १२ को स्तरलाई कमी मानिन्छ । उमेरसँगै यो भिटामिन एवजर्ब गर्ने क्षमता घट्ने भएकाले वृद्ध वृद्धामा यसको कमी धेरै नै हुन्छ । राष्ट्रिय स्वास्थ्य संस्थानका अनुसार, ७५ वर्ष वा सोभन्दा माथिका प्रत्येक १० जनामध्ये १ जनामा भिटामिन बी १२ को कमी पाइएको छ । तर, यसले युवा, बच्चाहरू र गर्भवती महिलाहरूलाई पनि असर गर्न सक्छ । खाली पेटमा रगत जाच गरेर यसको कमी पत्ता लगाउन सकिन्छ ।
मासुका रुपमा भित्री अंग (कलेजो र मिर्गौला), समुद्री क्लाम्स, टुना, अण्डा, डेरी उत्पादनहरू जस्तै दूध, दही, र चिज, भिटामिन बी १२ फोर्टिफाइड अन्न र सोया दूध र सार्डिन, ट्राउट, सामन माछा भिटामिन बी १२ को राम्रो स्रोत हुन् । यस्ता स्रोतहरूको नियमित सेवनले गर्दा भिटामिन बी १२ को स्तर शरीरमा मेन्टेन हुन्छ ।
यस भिटामिनको कमिले गर्दा हड्डीहरू बिनाकारण दुख्ने, थकाइ लाग्ने, हात र खुट्टामा पोल्ने (प्यारास्थेसिया), सुजन हुने, मांशपेशीको कमजोरी र ऐंठन हुने, सन्तुलन र समन्वय गुमाउने समस्या, दृष्टिसम्बन्धी समस्या, चिडचिडापन, टाउको दुख्ने, मुख र जिब्रो दुख्ने, ध्यान केन्द्रित गर्न गाह्रो, वाकवाकी र पखाला लाग्ने, कब्जियत हुने आदिजस्ता लक्षण देखिन सक्छन् ।
पर्निशियस एनेमिया (अटोइम्युन रोग), मद्यपान, प्रोटोन पम्प इनहिबिटर, मेटफर्मिन, नाइट्रस अक्साइडजस्ता औषधि, आहारमा भिटामिन बी १२ को कमी र साना आन्द्रासँग सम्बन्धित समस्याहरू, जस्तै सिलिएक रोग, क्रोन्स रोग, वा ब्याक्टेरियल वृद्धिहरू भिटामिन बी १२ कमीका मुख्य कारण हुन् । यिनीहरूले शरीरमा भिटामिन बी १२ एवजर्ब गर्न कठिन बनाएर होस् या शरीरमा भिटामिन बी १२ को मात्रा घटाएर कमी गराउन सक्छन् । मेटफर्मिनले पनि यो भिटामिनको कमी गर्ने भएकाले गर्दा डाइबेटिज भएकामा यसको कमी निकै नै धेरै छ ।
मासुका रुपमा भित्री अंग (कलेजो र मिर्गौला), समुद्री क्लाम्स, टुना, अण्डा, डेरी उत्पादनहरू जस्तै दूध, दही, र चिज, भिटामिन बी १२ फोर्टिफाइड अन्न र सोया दूध र सार्डिन, ट्राउट, सामन माछा भिटामिन बी १२ को राम्रो स्रोत हुन् । यस्ता स्रोतहरूको नियमित सेवनले गर्दा भिटामिन बी १२ को स्तर शरीरमा मेन्टेन हुन्छ ।
यो भिटामिन हाम्रो शरीरमा ४ वर्षसम्म भण्डारण हुने भएकाले भिटामिन बी १२ स्रोत भएका खानेकुराहरू आहारमा समावेश गरेर कमीबाट बच्न सकिन्छ । तर, निरन्तर थकाइ लाग्ने, हात र खुट्टामा पोल्ने (प्यारास्थेसिया), झम्झमाउने जस्ता समस्या देखिएकाहरू वा वृद्धवृद्धाले भने डाक्टरको परामर्शमा भिटामिन बी १२ सप्लिमेन्ट लिनुपर्छ ।
(डा. गिरी मेडिकल अफिसर हुन् ।)
