घुँडाको जोर्नी मानव शरीरको सबैभन्दा ठूलो र जटिल जोर्नीमध्ये एक हो । यसले शरीरको तौललाई थाम्ने, दैनिक हिंडडुल, दौडिने र उफ्रिने जस्ता क्रियाकलापमा मुख्य कार्य गर्छ । तर उमेर बढ्दै जाँदा, गलत व्यायाम तरिका, चोटपटक वा रोगका कारणले घुँडाको पीडा धेरै व्यक्तिको समस्या बनेको छ ।
घुँडाको जोर्नीमा हुने आर्थराइटिस भनेको मानव शरीरको जोर्नी र वरिपरिका तन्तुहरूमा हुने एक प्रकारको सुजनजन्य रोग हो, जसको रोग प्रक्रिया बिस्तारै अगाडि बढ्छ र प्रायः मध्य उमेरपछि देखिने गर्छ । यसको क्लिनिकल लक्षणमा जोर्नीको रातोपन, सुजन, तातोपन, पीडा, क्रियाशीलतामा अवरोध र जोर्नीको विकृति समावेश छन् ।
यस रोगको उत्पत्ति प्रक्रिया जटिल हुन्छ र धेरैजसो निम्न कारणहरूसँग सम्बन्धित हुन्छ । गम्भीर अवस्थामा यसले जोर्नीको अशक्तता निम्त्याउन सक्छ र बिरामीको जीवनको गुणस्तरमा नकारात्मक असर पुर्याउँछ ।
वृद्धिजन्य परिवर्तन
उमेर बढ्दै जाँदा, घुँडाको भित्री कार्टिलेज बिस्तारै घिसिन्छ, जसले जोर्नीको खाडल साँघुरो बनाउँछ र हड्डीहरूको बीचमा घर्षण बढाउँछ । अस्थि गठिया वृद्ध वयस्कहरूमा सामान्य देखिने रोग हो ।
चोटपटक
खेलकुदमा हुने आकस्मिक चोटजस्तै घुँडा मड्किने, मिनिस्कस च्यातिनु, लिगामेन्ट तानिनु र लामो समयसम्मको श्रमको कारण घुँडामा पीडा वा हुनसक्छ ।
विभिन्न रोग
रूमेटोइड आर्थराइटिस, संक्रमणजन्य आर्थराइटिस जस्ता रोगहरूले घुँडामा सुजन, तातोपन र पीडा निम्त्याउन सक्छ ।
विकासजन्य असमानता
ओ-टाइप घुँडा वा एक्स-टाइप घुँडा जस्ता हड्डी संरचनामा देखिने असमानताले घुँडामा बढी भार थोपर्छ र दीर्घकालीन पीडाको कारण बन्न सक्छ ।
अन्य कारण
मोटोपन, लामो समयसम्म उभिनु वा हिंड्नु, खराब आसनमा बस्नु र मांसपेशीको असन्तुलन पनि घुँडाको पीडाका सामान्य कारण हुन् ।
घुँडाको पीडाको रोकथामका उपाय
सन्तुलित तौल राख्नु
तौल घटाउनाले घुँडाको भार कम गर्न सकिन्छ । स्वस्थ आहार र नियमित व्यायामले तौल नियन्त्रणमा सहयोग पुर्याउँछ ।
विज्ञानसम्मत व्यायाम
घुँडाको अत्यधिक प्रयोग नगरी आफूलाई सुहाउँदो व्यायाम छनोट गर्नु महत्त्वपूर्ण छ । व्यायामअघि र पछि शरीर तताउने र तन्काउने अभ्यास गर्नुपर्छ ।
मांसपेशीको बल बढाउनु
विशेषगरी घुँडाको स्थिरता सुनिश्चित गर्न अगाडिको क्वाड्रिसेप्स र पछाडिको ह्यामस्ट्रिङ मांसपेशीलाई मजबुत बनाउनुपर्छ ।
सही आसन अपनाउनु
उभिंदा र हिंड्दा सही मुद्रा राख्नुपर्छ, जसले घुँडामा अनावश्यक दबाब हुनबाट बचाउँछ ।
उपयुक्त उपकरण प्रयोग गर्नु
खेलकुद गर्दा उपयुक्त जुत्ता र घुँडाको सुरक्षा उपकरण लगाउनाले घुँडाको चोटपटकबाट जोगिन मद्दत गर्छ ।
नियमित जाँच गर्नु
वृद्ध व्यक्तिले वा घुँडाको रोगको पारिवारिक इतिहास भएका व्यक्तिले नियमित घुँडाको जाँच गराउनुपर्छ ।
घुँडाको पीडाको उपचार विधि
औषधि उपचार
ब्रुफेन, एस्पिरिनजस्ता गैरस्टेरोइड विरोधी भडकाउ औषधिले पीडा र सुजन कम गर्छन्, तर पेटसम्बन्धी समस्या उत्पन्न हुने जोखिम हुन्छ ।
स्थानीय औषधि : बाहिरी रूपमा लगाइने पट्टी वा मल्हमले पीडाको क्षेत्रमा सिधै असर गरी शरीरभरि पर्ने साइड-इफेक्ट्सलाई कम गर्छ ।
जोर्नीमा इन्जेक्सन : अस्थि गठियाका बिरामीले हाइलुरोनिक एसिड जस्ता स्नेहक पदार्थको इन्जेक्सन लगाउन सक्छन्, जसले जोर्नीको घर्षण घटाउँछ र पीडा कम गर्छ ।
शल्यचिकित्सा
आर्थ्रोस्कोपी : मिनिस्कस च्यातिनु वा लिगामेन्टको क्षतिमा माइक्रो-सर्जरी प्रविधिको प्रयोग गरी जोर्नीभित्रको साना शल्यक्रिया गरिन्छ, जसमा कम चोट लाग्छ र छिटो निको हुन्छ ।
जोर्नी प्रतिस्थापन : गम्भीर अस्थि गठियाका बिरामीहरूमा जब संरक्षणात्मक उपचारले काम गर्दैन, घुँडाको प्रतिस्थापन शल्यक्रिया गर्न सकिन्छ, जसले पीडा धेरै कम गर्छ र घुँडाको कार्यक्षमता सुधार गर्छ ।
सहायक उपकरण
घुँडाको भार घटाउन हिंडडुल गर्न कठिनाइ भएका बिरामीले बैसाखी, ह्वीलचेयर वा सहायक उपकरणहरूको प्रयोग गर्न सक्छन् ।
मनोवैज्ञानिक हस्तक्षेप
दीर्घकालीन घुँडाको पीडाले बिरामीको मानसिक स्वास्थ्यमा असर गर्न सक्छ, जस्तै चिन्ता र डिप्रेसन । त्यसैले मानसिक सल्लाह र विश्राम प्रशिक्षणले बिरामीलाई सकारात्मक रूपमा रोगसँग लड्न मद्दत पुर्याउँछ ।
औषधि बाहेकको उपचार
आराम र स्थिरीकरण : पीडाको सुरुवाती चरणमा, घुँडाको प्रयोग घटाएर, आराम गर्ने र घुँडालाई स्थिर राख्ने ।
भौतिक चिकित्सा : तताउने र चिसो सेकाइ, मालिस, अक्युपञ्चर र फिजियोथेरापी ।
व्यायाम चिकित्सा : विशेषज्ञको निगरानीमा गरिने पुनर्स्थापनात्मक प्रशिक्षण ।
अक्युपञ्चर घुँडा दुखाइमा फाइदा गर्छ ?
हिजोआज धेरै बिरामी घुँडा दुखाइ वा शरीरको अन्य भागमा हुने दुखाइको उपचारका लागि अक्युपञ्चर गर्न आउने गर्छन् । अक्युपञ्चर एक यस्तो चिकित्सा हो जसमा शरीरका विशेष ‘एक्युपोइन्ट्स’मा सुई लगाएर उपचार गरिन्छ । वैज्ञानिक अनुसन्धानहरूले पनि प्रमाणित गरेका छन् कि अक्युपञ्चर दुखाइ कम गर्न निकै प्रभावकारी हुन्छ । यो विधिले बिरामीहरूको दुखाइलाई प्राकृतिक रूपमा कम गर्न र स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउन मद्दत गर्छ । घुँडामा हुने दुखाइमा अक्युपञ्चर निम्न कारणले प्रभावकारी हुन्छ भन्ने कुरा वैज्ञानिकहरूले पुष्टि गरेका छन् ।
प्राकृतिक पेनकिलरको स्राव
अक्युपञ्चरले शरीरमा एन्डोर्फिन जस्ता प्राकृतिक पेनकिलरको स्राव बढाउँछ । यी पदार्थहरूले दुखाइलाई प्राकृतिक रूपमा कम गर्छन्, जसले घुँडाको दुखाइमा राहत पुर्याउँछ ।
रक्तसञ्चार सुधार
अक्युपञ्चर गर्दा घुँडाको प्रभावित क्षेत्रमा रक्तसञ्चारमा सुधार आउँछ । यसले अक्सिजन र पोषक तत्वहरूलाई तीव्र रूपमा त्यहाँसम्म पुग्न मद्दत गर्छ, जसले सुजन कम गर्न र घाउ निको पार्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।
इनफ्लेमेटरी मार्करमा कमी
अक्युपञ्चरले शरीरमा रहेका इनफ्लेमेटरी साइटोकिन्सहरूको स्तर घटाउँछ, जसले सुजनलाई कम गर्छ । घुँडामा हुने दुखाइ प्रायः सुजनका कारणले हुन्छ र अक्युपञ्चरले यसलाई प्रभावकारी रूपमा कम गर्न सक्छ ।
नर्वस सिस्टमको माडुलेसन
अक्युपञ्चरले नर्वस सिस्टमको कार्यलाई परिमार्जन गरेर दुखाइका संकेतहरूलाई मस्तिष्कसम्म पुग्न रोक्छ । यसले गर्दा बिरामीले दुखाइ कम महसुस गर्छन् र आरामको अनुभव गर्छन् ।
ऊर्जा प्रवाहको सन्तुलन
पारम्परिक चिनियाँ चिकित्सा अनुसार घुँडाको दुखाइ शरीरमा ‘ची’ भन्ने ऊर्जा प्रवाहमा अवरोध हुँदा उत्पन्न हुन्छ । अक्युपञ्चरले यी अवरोध हटाएर ऊर्जा प्रवाहलाई सन्तुलनमा राख्छ, जसले शरीरको प्राकृतिक उपचार प्रक्रियालाई सक्रिय बनाउँछ ।
अक्युपञ्चर घुँडाको पीडामा प्राकृतिक र प्रभावकारी उपचारको विकल्प हो, जसले विभिन्न वैज्ञानिक आधारमा राहत प्रदान गर्छ । यसले पीडालाई कम गर्न, सुजन घटाउन र शरीरको प्राकृतिक उपचार प्रक्रियालाई सक्रिय बनाउन मद्दत गर्छ । यथार्थमा, अक्युपञ्चरले घुँडाको पीडामा दीर्घकालीन सुधार ल्याउन सक्छ ।
