कतिपय व्यक्तिलाई राति राम्रैसँग निदाए पनि दिनभर थकान महसुस हुन्छ । शारीरिक व्यायाम वा शारीरिक श्रम गर्दा थकान हुनु स्वभाविक नै हो तर सामान्य अवस्थामा पनि थकान महसुस भइरहनु भनेको चाहिं स्वास्थ्य समस्या हो ।

थकान धेरै कारणले हुनसक्छ । शरीरमा पानीको कमी, अत्यधिक मद्यपान, खराब जीवनशैलीका कारण पनि हुनसक्छ । समयमा खाना नखाँदा, अत्यधिक जंकफुड खाँदा, धेरैबेर स्क्रिनमा हेदा, सुत्नुअघि मोबाइल धेरै चलाउँदा स्लीप साइकलमा अवरोध भएर थकान महसुस हुन्छ ।

थकान सामान्य मात्रै होइन, गम्भीर रोगको लक्षणसमेत हुनसक्छ । क्यान्सर, मल्टिपल स्क्लेरोसिस (मस्तिष्क र मेरुदण्डको नसा प्रणालीमा हुने समस्या), डिप्रेसन र अन्य विभिन्न रोगका कारण थकान हुन्छ ।

आइरनको कमी

रगतमा आइरनको मात्रा कम हुँदा शरीरका विभिन्न भागमा अक्सिजनको कमी हुन्छ । त्यसले मानिसलाई थकित बनाउँछ ।

शरीरमा अक्सिजनको कमी

प्रायः दमका बिरामीलाई शरीरमा अक्सिजनको कमी भएर शरीर कमजोर वा शिथिल भएको महसुस हुन्छ । उनीहरुमा श्वासप्रश्वासको कमी भएर यस्तो समस्या भइरहेको हुनसक्छ ।

शरीरमा पानीको कमी हुनु

शरीरमा पानीको कमीले पनि थकान हुन्छ वा हुनसक्छ । दिनभरि आवश्यक पानी नपिउँदा टाउको दुख्ने, पाचन प्रक्रियामा गडबडी हुने, जोर्नी र मासंपेशी कमजोर हुने समस्या हुन्छ । मिर्गौलामा पत्थरीको जोखिम पनि हुन्छ । यसले शरीरलाई आलस्य बनाउँछ ।

भिटामिन ‘डी‘को कमी

आजभोलि घाममा बस्ने कुरामा धेरैको चासो हुँदैन । कोठाभित्र बसेरै काम गर्ने र घाममा नताप्दा शरीरले भिटामिन डी प्राप्त गर्न सक्दैन । घाम ताप्नु स्वास्थ्यका लागि महत्वपूर्ण छ । यसबाट पाइने भिटामिन डीले हड्डी मजबुत गर्ने र रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता वृद्धि गर्न मद्दत गर्छ । शरीरमा यसको कमी भएमा हड्डी दुख्ने, शरीरका मांसपेशी कमजोर भएर थकान र आलस्य महसुस हुन्छ ।

क्याल्सियमको कमी

शरीरमा क्याल्सियमको कमी भएर हड्डी कमजोर हुँदा पनि शरीर शिथिल, कमजोर र आलस्य हुने गर्छ । क्याल्सियमको अभावले शरीरका हड्डी कमजोर भएर मांसपेशी पनि कमजोर हुँदै जान्छ । यसकारण शरीर थकान भएको महसुस हुन्छ । रगतमा क्याल्सियमको मात्रा कम भएर हाइपोक्याल्सेमिया रोग लाग्ने जोखिम हुन्छ ।

मधुमेह

मधुमेहको संकेत पनि हुनसक्छ थकान । किनकि थकान महसुस हुने, आलस्य हुने जाँगर नचल्ने यसको लक्षण हो । यो शरीरमा इन्सुलिन हार्मोनले राम्रोसँग काम नगरेपछि हुन्छ । मधुमेह भएको छ भने शरीरमा औषधिको डोज कम भएर सुगरको मात्रा बढ्नाले पनि थकान हुने गर्छ ।

हाइपोथाइराइड

शरीरमा थाइराइडड हार्मोन कम हुनुलाई हाइपोथाइराइड हुन्छ । हार्मोन कम हुँदा शरीर गल्ने, आलस्य हुने, थकान महसुस हुने हुन्छ ।

थकानसँग निद्राको सम्बन्ध

व्यक्तिपिच्छे निद्राको आवश्यकता फरक-फरक हुनसक्छ । तर विज्ञहरूका अनुसार सामान्यतया सातदेखि नौ घण्टा सुत्नु महत्वपूर्ण हुन्छ । निद्राले शरीरका मांसपेशी मजबुत राख्न, रोगप्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन, भावनाहरू सम्हाल्न, सम्झनाहरू भण्डारण गर्न र नयाँ जानकारीहरू सम्झिन महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ ।

केही अनुसन्धानकर्ताले लामो समय थकानबाट ग्रस्त भएमा मानिसमा मृत्युको जोखिम बढी हुने बताएका छन् । थकान धेरै हुनेहरुमा चिन्ता र डिप्रेसनको जोखिम बढी हुने अनुसन्धानले देखाएको छ ।

समाधानको उपाय

लामो समय सुत्नुभन्दा राम्रोसँग निदाउनु महत्वपूर्ण छ । छोटै भए पनि गहिरो निद्राले ताजा महसुस गराउँछ । जब हामी सुत्छौं, मस्तिष्कले अनावश्यक काम रोक्छ । अनुसन्धानले हरेक दिन एकै समयमा सुत्नु लाभदायक हुने देखाएको छ । किनकि मस्तिष्कले २४ घण्टा चक्रमा काम गर्छ । एक निश्चित समयमा सुत्दा उसले आफ्नो काम राम्रोसँग गर्न सक्छ । यही कारणले गर्दा केही अनुसन्धानले देखाउँछ सिफ्टमा काम गर्दा मानिसको स्वास्थ्यमा नराम्रो असर पर्छ । यसका कारण पेटमा एसिडिटी हुने र मधुमेह समेत हुने खतरा रहन्छ ।

यस्तै सन्तुलित आहार, पोषणयुक्त खाना, दैनिक निश्चित समयमै सुत्ने, पर्याप्त गहिरो निद्रा, दैनिक शारीरिक व्यायाम गर्ने, तनाव नलिने, पर्याप्त मात्रामा पानी पिउने र कुनै रोगको लक्षण भएमा सम्बन्धित चिकित्सकलाई जाँच गराउनुपर्छ ।